Η οικονομική κρίση επανέφερε στο προσκήνιο τη συζήτηση για τη σκοπιμότητα, τους όρους και τα περιθώρια κάποιας μορφής «κουρέματος» των ιδιωτικών χρεών προς το δημόσιο και τις τράπεζες.
Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό, καθώς αφορά πολλούς ιδιώτες και επιχειρήσεις. Οι τράπεζες πρέπει να απεμπλακούν από τα λεγόμενα «κόκκινα δάνεια», ώστε να αποκατασταθεί η κεφαλαιακή δομή τους και να ξεκινήσουν και πάλι να υποστηρίζουν χρηματοδοτικά την οικονομία, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Και το Ελληνικό Δημόσιο πρέπει κάποτε να κάνει τελικό λογαριασμό για τα χρήματα που μπορεί βάσιμα να εισπράξει, διαγράφοντας απαιτήσεις από νεκρές επιχειρήσεις και πτωχευμένους συμπολίτες μας.
Πολλοί αναφέρονται στην ανάγκη μίας σύγχρονης «σεισάχθειας», ανάλογη με εκείνη της αρχαιότητας. Όμως σκοπός της σειράς των μέτρων που θέσπισε ο Σόλων γύρω στο 592 π.Χ., ήταν κυρίως η κατάργηση του θεσμού της δουλείας, κι όχι η ανάταξη της οικονομίας της Αθήνας. Ο Σόλων απελευθέρωσε από τη δουλεία όσους είχαν πέσει θύματα των χρεών τους, αποκατέστησε όσους είχαν πουληθεί σε άλλες περιοχές ως δούλοι λόγω χρεών, και κατάργησε την πρακτική του δανεισμού με εγγύηση την προσωπική ελευθερία των πολιτών.
Στην εποχή μας υπάρχει ευρύ νομικό πλαίσιο για τις πτωχεύσεις και την προσωποκράτηση λόγω χρεών, αλλά και δυνατότητες ρύθμισης χρεών και χρήσης εγγυήσεων και υποθήκευσης περιουσιακών στοιχείων. Το πιο πρόσφατο νομοθέτημα, ο νόμος 3869/2010 της Λ. Κατσέλη, ήταν όμως μία μάλλον πρόχειρη προσπάθεια για τη διαγραφή προσωπικών χρεών και οφειλών χαμηλού ύψους για όσους αδυνατούσαν με βάση κάποια αντικειμενικά κριτήρια να εξυπηρετήσουν τις υποχρεώσεις τους.
Ο νόμος Κατσέλη πάσχει από πολυπλοκότητα και αντιφατικότητα των κριτηρίων ένταξης, πολλή γραφειοκρατία και χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες. Βασικό του πρόβλημα όμως είναι η στρεβλή εντύπωση που δόθηκε στους δικαιούχους ότι μπορούν πλέον να παραμελήσουν εντελώς τις υποχρεώσεις τους.
Όλα αυτά οδήγησαν στη διόγκωση του ποσοστού των λεγόμενων «στρατηγικών κακοπληρωτών» μεταξύ αυτών που μέχρι τότε ήταν ενήμεροι στις υποχρεώσεις τους, καθώς είχαν τη σχετική οικονομική δυνατότητα. Και αυτή ακριβώς είναι η παγίδα κάθε πιθανής λύσης του προβλήματος των «κόκκινων δανείων»: να δημιουργείται αίσθημα αδικίας μεταξύ αυτών που κάνουν τα αδύνατα δυνατά ώστε να καλύπτουν τις υποχρεώσεις τους, και αυτών που προσποιούνται ότι αδυνατούν να πληρώσουν ώστε να συμπεριληφθούν στους δικαιούχους τέτοιων ρυθμίσεων.
Τώρα που συζητείται να υπάρξει ευρύτερη ρύθμιση των μη εξυπηρετούμενων χρεών μεγαλύτερου ύψους σε σχέση με το νόμο Κατσέλη, είναι απαραίτητο να προληφθεί τυχόν ηθική αδικία. Κανείς δεν αντιλέγει να βοηθηθούν οι πραγματικά αδύναμοι να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους. Αλλά πρέπει να αποφευχθεί ο λεγόμενος «ηθικός κίνδυνος» της ισοπεδωτικής αντιμετώπισης των καλοπληρωτών (και των συνεπών φορολογουμένων εν γένει) σε σχέση με τους μπαταχτσήδες.
Ενδεχόμενο οριζόντιο και χαριστικό κούρεμα των δανείων θα επιβαρύνει περαιτέρω όσους είναι σωστοί στις υποχρεώσεις τους ως δανειολήπτες και ως φορολογούμενοι, αλλά και όσους συνετούς πολίτες δεν εκτέθηκαν σε υπέρμετρο δανεισμό την εποχή που έρρεε φτηνό χρήμα από τις τράπεζες.
Υπάρχουν πολλοί συμπολίτες μας που, παρά την απώλεια του εισοδήματός τους τα τελευταία χρόνια, καλύπτουν όλες τις υποχρεώσεις τους αδιαμαρτύρητα, κάνοντας περικοπές από το βιοτικό τους επίπεδο ενώ διαμένουν σε νοικιασμένο σπίτι. Φανταστείτε την αδικία που θα νιώσουν όταν δουν να διαγράφεται ή να μειώνεται το χρέος άλλων συμπολιτών τους που πήραν καταναλωτικά δάνεια για πολυτελή διαβίωση, ή έλαβαν στεγαστικά δάνεια για σπίτια στα οποία κατοικούν χωρίς να πληρώνουν τις οφειλόμενες δόσεις των δανείων (ίσως και του ΕΝΦΙΑ) επί σειρά ετών, παρά την ύπαρξη επαρκούς εισοδήματος και τυχόν άλλων περιουσιακών στοιχείων. Οι μεν υποφέρουν αλλά πληρώνουν τα πάντα παραμένοντας στο νοίκι, και οι δε περνάνε καλύτερα αφήνοντας απλήρωτες τις υποχρεώσεις τους, και θα τους μείνει και το σπίτι.
Προσεκτική διαχείριση των «κόκκινων δανείων» χρειάζεται και στα επαγγελματικά δάνεια. Πολλοί επιχειρηματίες στα χρόνια της κρίσης, έχασαν μεγάλο μέρος της πελατείας και της ανταγωνιστικότητάς τους προκειμένου να καλύπτουν τις ασφαλιστικές, φορολογικές και τραπεζικές υποχρεώσεις τους. Αντίθετα, κάποιοι ανταγωνιστές τους που άφησαν όλες τις υποχρεώσεις τους ακάλυπτες, απέκτησαν πλεονέκτημα καθώς μπορούσαν να προσφέρουν χαμηλότερες τιμές και να έχουν καλύτερα ταμειακή ροή. Θα είναι άδικο να επιβραβευθούν με κούρεμα υποχρεώσεων όσοι κορόιδεψαν το κράτος, τις τράπεζες, όλους εμάς τους φορολογούμενους.
Το πνεύμα των επερχόμενων μέτρων σχετικά με τα «κόκκινα δάνεια» πρέπει να μην προάγει τη διαγραφή των χρεών, αλλά να εστιάζει στην προσαρμογή των χαρακτηριστικών αποπληρωμής τους στα οικονομικά δεδομένα των οφειλετών ώστε σε βάθος χρόνου να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους, ίσα και τίμια προς τους υπόλοιπους καλοπληρωτές οφειλέτες και δανειολήπτες. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε κούρεμα υποχρεώσεων προς το δημόσιο και τις τράπεζες, το πληρώνουν όλοι οι υπόλοιποι συνεπείς οφειλέτες και φορολογούμενοι.