Ο Μύθος του Πελατειακού Κράτους

Σουλτάνης Γρ.

Ο μύθος του πελατειακού κράτους, έχει γίνει η βασική ιδέα της καθεστωτικής ιδεολογίας, με την οποία η κυρίαρχη τάξη ενορχηστρώνει την αναγκαία συναίνεση, για την καρατόμηση του κοινωνικού κράτους και την κινεζοποίηση των εργαζόμενων. Το επιχείρημα εδράζεται στο υποτιθέμενο γεγονός ότι το πελατειακό κράτος είναι κατασκεύασμα συλλήβδην της μεταπολίτευσης, δηλαδή όλων των τάξεων, και αποτελεί απόδειξη του ότι «ξοδεύαμε περισσότερα από όσα παράγαμε».

Η θυμική ισχύς αυτού του επιχειρήματος-που διεγείρει την ευθιξία του κάθε νοικοκυραίου-, είναι ιδιαίτερα φανερή στις αυτοχειρίες αλλά και στην συλλογική οσφυοκαμψία. Η ίδια ρητορική και μηχανισμός ελέγχου, χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις χώρες των PIGS, προκειμένου να μην υπάρξουν μαζικές αντιδράσεις στην κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους και των εργασιακών δικαιωμάτων. Η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι δεν υπήρξε πελατειακό κράτος, αλλά ένα κράτος φέουδο μιας τάξης, σε βάρος των χαμηλών τάξεων. 
Το αξιοπερίεργο είναι ότι ακόμη και μια μερίδα της αριστεράς-εκτός βέβαια της νεοφιλελεύθερης, τύπου ΔΗΜΑΡ-, έχει αποδεχτεί και ενσωματώσει στο λεξιλόγιό της τον εν λόγω μύθο.

Το «πελατειακό» κράτος

Η ιδέα του πελατειακού κράτους ξεκίνησε στα πλαίσια της κριτικής στο σύστημα της μεταπολίτευσης-τουλάχιστον δύο δεκαετίες πριν-, από μαρξιστές διανοουμένους, με βάση την άποψη ότι η εξουσιαστική ελίτ, για την νομιμοποίηση των επιλογών της, ανέπτυξε ένα σύστημα πατρωνίας με τα μέλη των χαμηλών τάξεων και με αυτό τον τρόπο επιτύγχανε ταυτόχρονα τον έλεγχό τους. Στη πορεία, μια μερίδα κοινωνιολόγων, απέδωσε στην έννοια ένα διαφορετικό περιεχόμενο: το πελατειακό κράτος ήταν το πεδίο συναίνεσης της ελίτ με τις κατώτερες τάξεις, για την από κοινού εκμετάλλευση του κράτους, στα πλαίσια ενός κορπορατικού μοντέλου. Τελικά, η επικράτηση της δεύτερης άποψης, κατέστησε την έννοια αρκετά δημοφιλή, ώστε να γίνει τρέχουσα αναλυτική εννοιολογική κατηγορία και να χρησιμοποιηθεί ως κύριο εργαλείο της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης.

Η νεοφιλελεύθερη ρητορική περί πελατειακού κράτους είναι ευδιάκριτη στη φράση που χρησιμοποίησε το ΠΑΣΟΚ και πριν από αυτό η ιρλανδική και πορτογαλική Δεξιά: «μαζί τα φάγαμε». Δηλαδή, είμαστε όλοι ένα έθνος, μία οικογένεια και όλοι μαζί δημιουργήσαμε τα ελλείμματα και το χρέος, το υπερτροφικό κράτος, και γι αυτό επιβάλλεται η εθνική βιοπολιτική αναμόρφωση.

Η ιδέα του πελατειακού κράτους είναι παρμένη από το σύστημα της ρωμαϊκής πατρωνίας-πελατείας και γι αυτό αποτελεί μία αφαίρεση, ανίκανη να περιγράψει την ελληνική περίπτωση. Κατ’ αρχάς δημιουργείται σύγχυση μεταξύ κρατικού θεσμού και διοίκησης, αγνοούνται τα ιστορικά δεδομένα, το ευρύτερο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, τα εμπειρικά δεδομένα της κομματοκρατίας και οι ιδιαιτερότητες του ντόπιου καπιταλισμού. Τέλος, με ένα αταξικό άλμα, μεταθέτει το πρόβλημα από το πεδίο της πολιτικής στο πεδίο της ηθικής.

Πελατειακό ή κομματικό κράτος;

Δεδομένου ότι ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων του ελληνικού κράτους, σύμφωνα με τις αντικειμενικές μετρήσεις, βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο της ΕΕ (H. Handler “The size and performance of public sector activities in Europe”, Austrian Institute of Economic Research Working Papers No 246, February 2005), χωρίς να ληφθούν υπόψη τα ποιοτικά στοιχεία (νησιωτικές και ορεινές ζώνες που απαιτούν πρόσθετο προσωπικό και επιπλέον, χαμηλές αμοιβές), είναι φανερό ότι αν υπήρξε «πελατειακό» κράτος, αυτό δεν αφορά το μέγεθος του κράτους. Επίσης, η αποτελεσματικότητα ενός κρατικού μηχανισμού, αφορά την εκάστοτε κυβέρνηση και όχι το υπαλληλικό προσωπικό. Η ανορθολογικότητα μιας κυβέρνησης που έχει την ευθύνη της διακυβέρνησης μιας χώρας, δεν συγκαλύπτεται με αφορισμούς εναντίον υπαλλήλων ή συνδικαλιστών.

Ή σύγχυση κράτους και δημόσιας διοίκησης, είναι αυτή που έχει εκθρέψει τις θεωρίες περί πελατειακού κράτους. Το κράτος είναι μία θεσμική μηχανή, ενώ η εκάστοτε διοίκηση φέρει την ευθύνη της λειτουργίας της. Άρα δεν είναι δυνατό να υπάρχει πελατειακό κράτος, παρά μόνο διοικήσεις που χρησιμοποιούν πελατειακές πρακτικές. Δεδομένου όμως του μεγέθους του κράτους, οι όποιες πελατειακές πρακτικές, φαίνεται ότι δεν ζημίωσαν την ίδια τη λειτουργία του κράτους, αλλά την έννοια της ισότητας των πολιτών ως προς την αναζήτηση εργασίας στο δημόσιο. Επιπλέον, είναι δύσκολο να αξιολογηθούν πρόσθετα στοιχεία όπως η αναξιοκρατία, γιατί ακόμη και μια πρόσληψη στο δημόσιο με πελατειακές πρακτικές, δεν αποδεικνύει την αναξιότητα του κατόχου αυτής της θέσης, εφόσον –μια τέτοια αξιολόγηση- θα απαιτούσε να διερευνηθούν ένα πλήθος από παράγοντες.

Στην πραγματικότητα, αυτό που εκμεταλλεύτηκαν οι κυβερνήσεις για να ασκήσουν πελατειακές πρακτικές ήταν η απουσία οικονομικής ανάπτυξης και η έλλειψη θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, με αποτέλεσμα να υπάρχει ζήτηση στον δημόσιο. Αυτό θα πρέπει να συνδυαστεί με το γεγονός ότι το κράτος λειτουργούσε υποτυπωδώς έως τη μεταπολίτευση και περιοριζόταν αποκλειστικά στη αυταρχική δομή του. Το κοινωνικό κράτος και οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας αναπτύχθηκαν από τη μεταπολίτευση και μετά, στα πλαίσια ενός μίνι εκσυγχρονισμού. που στόχευε στην προσέγγιση του μέσου ευρωπαϊκού όρου. Άρα, το κράτος-σύμφωνα και με τις κεϋνσιανές ρυθμίσεις-, όφειλε να λειτουργήσει ως μοχλός ανάπτυξης και δημιουργός θέσεων εργασίας, όπως σε όλη την Ευρώπη. Αντικειμενικά, το κράτος ήταν αυτό που όφειλε να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, μιας και ο ελληνικός καπιταλισμός, σε πλήρη διαπλοκή με τις διοικήσεις, προσανατολιζόταν προς τα κέρδη, ανεξάρτητα από ανάπτυξη και επενδύσεις. Κλασσικό παράδειγμα αποτελεί το εφοπλιστικό κεφάλαιο, το οποίο συνεισέφερε μηδενικά στα δημόσια έσοδα και το βιομηχανικό, που δέχονταν συνεχώς χαριστικές χρηματοδοτήσεις.

Η κοινωνική κινητικότητα και η ανάγκη για εργασία, σε συνδυασμό με την είσοδο στην ΕΟΚ, τον παρασιτικό καπιταλισμό και την ανάγκη εξανθρωπισμού του αυταρχικού κράτους, όσο και ανάπτυξης στοιχειωδών δομών κοινωνικού κράτους, υπήρξε η αφορμή ώστε η κομματοκρατία να εγκαθίδρυση πελατειακές δομές. Εφόσον τα κόμματα κατέλαβαν το κράτος, ήταν φυσικό να εκμεταλλευτούν τις κοινωνικές ανάγκες. Τα πελατειακά δίκτυα των κομμάτων αντικατέστησαν το κράτος και αυτό που θα όφειλε να κάνει ένα σοβαρό κράτος. Με την πώληση θέσεων εργασίας που δικαιωματικά έπρεπε να αποδοθούν στους πολίτες, δημιουργήθηκε ένα δίκτυο ιδεολογικής ενσωμάτωσης και νομιμοποίησης της εξουσίας.

Το πελατειακό κράτος δεν είναι παρά το κομματικό κράτος. Είναι η εκμετάλλευση των κοινωνικών αναγκών από τους κομματικούς μηχανισμούς, έτσι ώστε, η υποχρέωση του κράτους προς τους πολίτες, να εμφανίζεται ως κομματικό ρουσφέτι.

Κομματικά δίκτυα και ταξικές σχέσεις

Τα κόμματα, με τη μεταπολίτευση, υποκαθιστώντας το αυταρχικό κράτος, ένα κράτος που ήταν όργανο της άρχουσας τάξης, δημιούργησαν μια ψευδαίσθηση εκδημοκρατισμού των μηχανισμών του. Ο «εκδημοκρατισμός» σχετίζεται με το γεγονός ότι η κοινωνική ένταξη και η πρόσβαση στο κράτος αντί να συντελείται από την κεντρική εξουσία σχεδόν κληρονομικά, γινόταν πια από τους κομματικούς μηχανισμούς. Επί της ουσίας, δεν συντελέστηκε αλλαγή του συστήματος νομής εξουσίας, παρά μόνο αναφορικά με την διεύρυνσή του προς τη μεσαία τάξη. Ταυτόχρονα, η ομηρία της κοινωνίας, των χαμηλών τάξεων, μετατοπίσθηκε από την αυταρχική κεντρική εξουσία στα κόμματα, τα οποία με τα πελατειακά δίκτυα εξασφάλισαν τον κοινωνικό έλεγχο και το απυρόβλητο της πραγματικής εξουσίας, δηλαδή του ελληνικού καπιταλισμού. Εξάλλου, το κράτος άρχισε να μεταβάλλεται σε συλλογικό καπιταλιστή,-με τη μεσολάβηση των κομμάτων-λόγο του παρασιτικού χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού.

Αν ληφθεί υπόψη η ανισσόροπη ανάπτυξη των περιφερειών της χώρας, εκτός από την γενική οικονομική στασιμότητα, η προσφορά θέσεων εργασίας από το δημόσιο, εκτός από μοχλός ανάπτυξης και τόνωσης της εσωτερικής ζήτησης, υπήρξε και μια μέθοδος αναδιανομής του πλούτου. Η φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία, όσο και η κεντρώα, αυτής της περιόδου, αντανακλούν στο πολιτικό πεδίο την ανάγκη ιδεολογικής ενσωμάτωσης ευρύτερων στρωμάτων και νομιμοποίησης της εξουσίας που ήταν αναγκαία για τη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού. Όμως παρά το γεγονός αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι το νέο σύστημα νομής της εξουσίας δεν περιλαμβάνει τα χαμηλά στρώματα. Η πρόσληψη των κομματικών μηχανισμών από μέρους τους, είναι ανάλογη με αυτή ενός οργανωμένου μηχανισμού εύρεσης εργασίας. Η νομή της εξουσίας συντελείται από τα ανώτερα και μεσαία στρώματα, όπως ακριβώς παρουσιάζουν και τα ποσοτικά στοιχεία.
Αντίθετα από την ρητορική του συρμού, περί υπερμεγέθους κοινωνικού κράτους, κατά τη περίοδο της μεταπολίτευσης, ο καθαρός κοινωνικός μισθός που προκύπτει από την διαφορά κρατικών παροχών και φορολόγησης των χαμηλών τάξεων είναι αρνητικός, σε ποσοστό τουλάχιστον 5.3% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι χρηματοδοτούσαν το κράτος, για να εισπράττουν κάκιστες κοινωνικές υπηρεσίες. Επιβεβαιώνεται και από τα ευρωπαϊκά στοιχεία, που δείχνουν ότι οι δημόσιες δαπάνες στην Ελλάδα, υπολείπονταν του μέσου ευρωπαϊκού όρου κατά 1.4% του ΑΕΠ, ενώ στα πεδία του κοινωνικού κράτους, από 1.7 έως 2.7%. Το κραυγαλέο στοιχείο που αναδεικνύει τα ταξικά χαρακτηριστικά της φορολογικής πολιτικής της μεταπολίτευσης, αλλά και ενός από τα σημαντικότερα αίτια της δημοσιονομικής κρίσης, είναι η υστέρηση των φόρων και των εισφορών που αφορούν την κοινωνική ασφάλιση. Εδώ η Ελλάδα υστερεί κατά 7,2% του μέσου ευρωπαϊκού όρου. Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα της μεταπολίτευσης φορολογούσε ελάχιστα έως και καθόλου το πλούτο και τα εισοδήματα των μη μισθωτών, του μεγάλου και μεσαίου κεφαλαίου, με αποτέλεσμα η υστέρηση εσόδων σε συνδυασμό με την ανισόμετρη ανάπτυξη στα πλαίσια της ΕΟΚ και αργότερα της ευρωζώνης, να οδηγήσει στο υπέρογκο χρέος. Για την τελευταία δεκαπενταετία, η απόκλιση των εσόδων κυμαινόταν ανάμεσα στο 2.6-8.5%.

Το σύστημα της μεταπολίτευσης έχει καθαρά ταξικά χαρακτηριστικά αφού εκείνες οι τάξεις και τα κοινωνικά στρώματα που στήριξαν το σύστημα εξουσίας συσσώρευαν αφορολόγητα κέρδη και πλούτο, εγκαταλείποντας τις δημόσιες δαπάνες για τους μισθωτούς εργαζόμενους. Άρα οφείλουμε να μιλάμε όχι για πελατειακό, αλλά για ταξικό κράτος, που μετέτρεπε τις υποχρεώσεις του- μέσω των κομματικών μηχανισμών-, σε ρουσφέτια προς την εργατική τάξη.

Η κυρίαρχη τάξη και τα μεσαία κοινωνικά στρώματα που την συνεπικουρούσαν μπορούσαν άνετα να νέμονται την εξουσία και τον κρατικό μηχανισμό, ενώ τα χαμηλά στρώματα χρηματοδοτούσαν το κοινωνικό κράτος, που οι κομματικοί μηχανισμοί το πουλούσαν μεταπρατικά στους ίδιους τους χρηματοδότες του.
Δεν είναι παράδοξο λοιπόν που οι μαριονέτες του ολέθριου μεταπολιτευτικού συστήματος επικαλούνται το γενικό συμφέρον του έθνους, προκειμένου να κατεδαφίσουν τους προνοιακούς και αναδιανεμητικούς μηχανισμούς, με την επίκληση του πελατειακού κράτους. Με αυτό τον τρόπο θα επιδιώξουν την ολοκλήρωση του ατελούς εγχειρήματος της μεταπολίτευσης: την αρπαγή του συλλογικού πλούτου και την απόλυτη υποταγή των κυριαρχούμενων τάξεων.

moriasegkomion.blogspot.gr

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *